Endüstri ve İş Psikolojisi Nedir, Neden Önemlidir?

1. Endüstri ve Örgüt Psikolojisine Giriş

1.1. Endüstri Psikolojisi

Endüstri psikolojisi, kişilerin üretkenliğini maksimum düzeye çıkarmayı, çalıştığı örgüte ve işe uyumunu en yüksek seviyeye ulaştırmayı amaçlayan, insan davranışlarını çalışma ortamında inceleyen bir bilim dalı olarak tanımlanır (Viteles, 1938). Temelinde çalışana uygun iş ortamları yaratmak, çalışanın işe uyumunu ve iş tatminini arttırmak, dolayısıyla da verimli olmasını sağlamak çabası vardır.

Endüstri ve Örgüt Psikolojisi, iş ortamındaki insan davranışlarının sebep ve sonuçlarını teorik olarak inceler ve ortaya çıkan sonuçların çözümü için faaliyette bulunur (H. Izgar, 2008).

1.2. Örgüt Psikolojisi

Örgüt Psikolojisi, bir işletmede çalışan, yönetici, beyaz yakalı ve mavi yakalıları kapsayan herkesin etkin çalışmaları konusunda gerçekleştirilmesi gerekli kurumsal çalışmaları, araştırmaları ve organizasyonları içerir.

Akademik alanda Endüstri Psikolojisine, Örgüt Psikolojisi de eklenerek Endüstri ve Örgüt Psikolojisi olarak psikolojinin alt dallarından biri olmuştur.

1.3. Endüstri Psikologunun Tanımı

Endüstri Psikologu, mal ve hizmetlerin üretimi sırasında ortaya çıkan insan davranışlarını inceler, kuruluşların etkinliğini arttırmak için işte karşılaşılan sorunlarla ilgili bilimsel araştırmalar yapar ve öneriler getirir. Psikolojinin yöntem ve tekniklerini kullanarak verimli bir çalışma ortamı sağlamak, insana önem vererek işin sürdürülebilirliğini sağlamak, ast-üst ilişkisinin düzenli olarak sağlanması, bireylerin sağlıklı bir çalışma ortamında çalışmalarını sağlayacak fiziki ve psikolojik şartları sağlamak, çalışanın iş sağlığı ve iş güvenliği konusunda yapması gerekenleri takip görevini üstlenir.

1.4. Endüstri ve Örgüt Psikolojisinin Tarihsel Süreci

• Eski Yunan’da çalışma insanı alçaltıcı bir faaliyet olarak görülmüştür ve sadece köle sınıfına atfedilmiştir, bu anlayışı Romalılar da benimsemişlerdir.
• Erken Hıristiyanlık döneminde ise bu anlayış biraz değiştirilerek çalışmanın insanları birtakım günahlardan ve kötü alışkanlıklardan kurtardığı anlayışı benimsenmiştir.
• Protestanlığın yayılması ve Hıristiyanlıkta oluşan reformlar dolayısıyla özellikle batı dünyasında “çalışma” kavramı olumlu olarak görülmeye ve Martin Luther’in etkisiyle çalışmak bir nevi Tanrı’ya hizmet şeklinde algılanmıştır.
• En son, Modern Endüstriyel Kapitalizm’in gelişmesi ile “Çalışma Etiği” dünyada çok hızlı yayılmaya başlamıştır.
• Günümüzde ise çalışma, güç gösterisi, toplumda yer edinebilmenin kısa yolu, insanın sahip olduğu yeteneklerini performansıyla ortaya koyabileceği bir aktivite ve sağlıklı yaşamı destekleyen aktivitelerin bir boyutu olarak ele alınmaktadır.

1.5. Türkiye’de Endüstri ve Örgüt Psikolojisi Gelişmeleri

Selçuklu döneminden günümüze gelen, iş yaşamında kuralları, düzenlemeleri ve uygulamaları yöneten “Ahilik Teşkilatı” adı altında bir kuruluşun olduğunu görüyoruz. Bu kuruluş, esnaf, zanaatkar ve işçileri toplayan, onlarla ilgili uygulamalarda dini, ahlaki, sosyal ve ekonomik açıdan düzenlemeleri sağlayan bir kuruluş olarak Osmanlı dönemine kadar gelmiş, Osmanlı dönemine gelince her meslek alanının “Lonca” adı verilen kurumları olarak devam etmiştir. Her mesleğe ait loncaların, o meslekle ilgili, çıraklıktan ustalığa kadar adam yetiştirme, ustalık seviyesine gelenlere ustalık belgesi vermek gibi görevleri vardır. Günümüzde çalışanların haklarını koruma, gerekli düzenlemeleri yapma ve yürütme görevini üstlenen “Meslek Odaları” şeklinde devam etmektedir.

Endüstri ve Örgüt Psikolojisi makineleşme ile başlamıştır. Türkiye’de endüstrinin gelişimine kısaca bakacak olursak, 1923’de Lozan Antlaşmasıyla kapitülasyonların kaldırılması ülkede sanayi alanında hareketliliğin başlamasını sağladı. Beş yıl içinde önce 1927 tarihinde “Teşviki Sanayi Kanunu” çıkarıldı. Bu kanun ile ülkede sanayi canlanmıştır. Türkiye’de ihtiyaca yönelik 1925’de Alpullu Şeker Fabrikası, 1926’da Uşak Şeker Fabrikası ve 1933’te Eskişehir Şeker Fabrikası kurulmuştur. Sonraki yıllarda Sanayi ve Maden Bankası ve 1933’te de Sümerbank kurulmuştur. Takip eden yıllarda ise,

• Tekstil, en çok gelişen sanayi kolu olup, en çok işçi çalıştıran sektör olarak ön plana çıkar. Fabrikalar: Pamuklu dokuma, yünlü dokuma, ipekli dokuma olarak Adana, Nazilli, İzmir.
• Gıda Sanayi: Trakya’da ayçiçeği, Rize’de çay, Giresun’da fındık.
• Tütün Endüstrisi: İstanbul, Adana, Samsun sigara fabrikalarının kurulması.
• Tekirdağ ve İstanbul’da içki endüstrisi fabrikalarının kurulması.
• Maden Sanayi 1937’de Karabük Demir Çelik Fabrikasının kurulmasıyla ağır sanayi olarak faaliyete başlamıştır.
• Bakır (Samsun)
• Gemi yapımı (Tuzla, Gölcük), vagon ve lokomotif üretimi (Eskişehir, Adapazarı ve Kayseri), çimento, cam, seramik ve kimya endüstrisi rafinerileri (İzmit-İpraş, Batman).

Sanayinin ve ekonominin gelişmesi, yeni meslek kollarının ortaya çıkması, ülkenin büyümesi, değişen dünya düzeni ve bireylerin daha uzun saatler farklı meslek kollarında aktif olarak çalışması ile “Endüstri ve Örgüt Psikolojisi” psikolojinin alt dalı olarak önem kazanıp faaliyet göstermeye başlamıştır.

2. İş Psikolojisi ve Endüstri Psikolojisi Arasındaki Farklar

İş Psikolojisi ile Endüstri Psikolojisi çok yakın olmakla beraber birçok noktada ayrılır. Aradaki farkı şu şekilde sıralayabiliriz:

Endüstri Psikologu, kendisini ilgilendiren faktörleri, şartların bütünü içinde tespit etmeye çalışır. İş Psikologunun çalışma ortamı, meslek hastalıkları hastanesidir. İş yerindeki problemleri, araştırma veya tarama çalışmalarıyla tespit etmeye çalışır.

Endüstri Psikologunun genel amacı, bir örgütte çalışanların mutluluğunun gerçekleştirilmesine ve böylece üretimin artırılması, bu iki amacın birbirini diğerine feda etmeden katkıda bulunmaktır (Toker, 1979). İş Psikologu, iş yerindeki çalışanların iş memnuniyeti içinde olmalarıyla, stres ve buna bağlı hastalıkların oluşmasını önlemek için ilgilenir.

Endüstri Psikologu, az masraf çok üretim sisteminin çarkı içinde yerini alır. İş Psikologu, insanı bu çarkın içinde bulur ve insanın, sistemden doğan problemleriyle bir bütün olarak uğraşır.

Endüstri Psikologu, üretimle ilgilenir. İş Psikologu, üretenin sağlığı ile ilgilenir.

Endüstri Psikologu, insanı bir makine gibi kabul ederek organizasyonu ona göre yapar. İş Psikologu, insanın böyle bir sistem içinde çalışmasının insanın doğasına aykırı olduğunu savunur.

Endüstri Psikologu, makine ve aletlerin insana uygun biçimde yapılmasında ve işin insan ihtiyaçlarına göre düzenlenmesinde endüstri mühendislerine yardımcı olur. İş Psikologu, makine ve aletlerin insana uygun biçimde olmadığı ve işin ihtiyaçlarına göre düzenlenmediği hallerde çeşitli iş yerlerinde meydana gelen işçinin sağlık sorunları ile ilgilenir ve bu problemlerin geneldeki durumunu inceler.

Endüstri Psikologu, iş ortamında karşılaşılan problemlere geçerli ve pratik çözüm yolları getirebilmek için, bu tip ortamlarda insan davranışı ile ilgili bazı bilgi ve ilişkileri araştırır. İş Psikologu, bölgesi içinde bulunan çok çeşitli kuruluşların benzer ve ayrıcalıklı problemleri üzerinde araştırma yapar ve bir sentez ürünü olan genellemeye gider.

Danışman durumunda olan Endüstri Psikologu, kendi sahasına giren konularda, karşılaşılan sorunlarda çözümleyici yolları tavsiye eder. İş Psikologu, danışmanlık görevini yalnız iş sağlığını tehdit eden konularda üstlenir.

Endüstri Psikolojisinde, endüstride çeşitli amaçlar için geliştirilmesi düşünülen programlar, psikoloji biliminin olgu, genelleme ve prensiplerinden yararlanılmak suretiyle hazırlanır. İş Psikolojisi, yalnız sağlıkla ilgili programların hazırlanmasında devreye girer.

Endüstri Psikologu, işe elverişli çalışan, çalışana göre iş amacıyla seçim yapar. İş Psikologu, bireyin yerleşmiş olduğu yerde etkilendiği çevre faktörlerinin fizik, kimyasal ve psikolojik etkisini ve bunların meydana getirdiği sağlık sorunlarını inceler.

Endüstri Psikologu, personel seçimini yaptıktan sonra işçinin çalışma bozuklukları ve bireysel problemleri ile yol gösterici olarak ilgilenir. Problemlere yaklaşımı tedavi edici mahiyettedir. İş Psikolojisinin çalışmaları, psikolojinin esas prensiplerini kullanarak, bu teknikleri laboratuvarda olduğu kadar endüstrinin her türlü iş kolunda ve hastane şartlarında uygular.

Endüstri Psikologu, sadece çalıştığı işletmedeki çalışmaların sorunlarıyla ilgilenir. İş Psikologu, çalıştığı hastanenin hizmetleri sınırları içindeki bütün iş yerlerindeki çalışanların sağlık sorunlarıyla ilgilenir.

Endüstri Psikologu, çalıştığı endüstri kuruluşunun iş konumlarının iş analizlerine göre eleman seçimi yapar ve uyum programında yer alır. İş Psikologu, yapmakta olduğu işi gerek iş kazası gerekse meslek hastalığı nedeniyle yapamaz olan çalışanın, bundan böyle ne yapabilir olduğunun testlerle tespitini yapar.

3. İş Sağlığı ve Güvenliği Alanındaki Çalışmalar

Endüstri veya İş Psikolojisinde temel olan insandır. İnsanın sağlıklı, güvenli, huzurlu bir ortamda mutlu, kendini çalıştığı yere ait olarak hissederek faaliyette bulunduğu kurum ile uyum içinde çalışmasının sağlanmasıdır. Sağlık uzun yıllar hasta olmama diye tanımlanırken, günümüzde “İnsanların fizyolojik, psikolojik, moral ve sosyal iyilik halleri” olarak tanımlanmaktadır (WHO).

Günümüzde uyanık geçirilen zamanın büyük bir çoğunluğu iş yerlerinde geçirildiği göz önünde bulundurulduğunda iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yapılan çalışmalar, düzenlemeler çalışanın daha sağlıklı ve güvenli çalışmasını sistematik bir şekilde denetleyip düzene sokması anlamında Endüstri veya İş Psikolojisinin ayrılmaz bir parçası haline gelip olmazsa olmazı olmuştur. İş sağlığı ve güvenliği çalışmalarını şu şekilde inceleyebiliriz:

• İşe Uygun Elemanın Alınması

Her işin kaliteli ve gerektiği hızda yapılabilmesi için o iş için gerekli olan seviyedeki kişiye ihtiyaç vardır. İşi yapan kişinin sahip olduğu zihinsel ve bedensel beceriler işin gerektirdiği nitelik ve nicelikte değilse, işin gereken kalitesinin tutturulmaması ve zamanında yapılamamasının yanı sıra iş kazalarının artmasına ve iş kaybına neden olabilir. Ayrıca gereğinden fazla süren eğitime ihtiyaç duyulması kaybolan zaman anlamına gelmekte ve işin yavaşlamasına neden olmaktadır. İşe uygun eleman demek sadece zihinsel ve fiziksel beceri anlamına gelmez, o işe ilgi, eğilim, sevme, işi benimseme ve yaptığı iş ile gurur duyma anlamına da gelir. İnsan sevmediği işi yapmak zorunda kalırsa, işi yapma yeteneği olsa bile o işi yapmak istemez, enerjisi düşer, işi ve kendini geliştiremez ve psikolojik olarak da çöküntüye sebebiyet olur.

• Çalışanların Korunması

İş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının ana amacını çalışanların tehlikelerden korunması oluşturur. Çalışma ortamında çeşitli tehlikelerle karşı karşıya kalan çalışanların ruh ve beden sağlıklarını korumak çok önemlidir. Çalışanların iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı en etkin şekilde korunması her iki taraf için de önemlidir. Çalışanın sağlığının bozulması aile iletişimi ve sosyal ilişkilerinin de bozulmasına neden olur. Çalışanın kendini güvende hissetmesi onun iş memnuniyetini ve dolayısıyla içsel motivasyonunu arttıracaktır.

• Üretim Güvenliğinin Sağlanması

Bir iş yerinde üretim güvenliğinin sağlanması, beraberinde verimin artması sağlayacağından özellikle ekonomik açıdan önemlidir. İşe uygun elemanların işe alınması ve çalışanların korunmasıyla, iş kazaları sebebiyle oluşan meslek hastalıkları sonucu iş gücü kayıplarının önlenmesi, üretimin sürekliliğini koruyacaktır. Üretimin sürekliliği beraberinde iş doyumunu, kalite ve verimi getirerek işletmeye büyük avantajlar sağlayacaktır.

• İşletme Güvenliğinin Sağlanması

İşletme güvenliğinin sağlanması ile ilgili yapılacaklar şu şekilde sıralanabilir:

• İş yerinde alınacak önlemler ve gelecek tehlikeler olarak insan faktörünün sebep olacaklarının elimine edilmesi,
• İş kazalarından ya da güvensiz ve sağlıksız çalışma ortamından doğabilecek makine arızaları ve arıza nedeniyle çalışmanın devre dışı kalmasının önüne geçilmesi,
• Patlama, yangın olayları vb. işletmeyi tehlikeye düşürebilecek durumların ortadan kaldırılmasına azami dikkat edilmesi,
• Çalışanın, maddi olarak geleceğini güvence altına alan uygulamaların olması, bireyin huzurlu olarak çalışmasının sağlanması.

Bu ve benzeri önlemlere dikkat edilerek çalışanın huzurlu ve güvenli bir ortamda çalışmasının sağlanması işletme ve çalışan açısından oldukça önemlidir.

• İş Sağlığı ve Güvenliğini Etkileyen Çevre Sağlığı

Çalışma ortamında insanın sağlığını negatif etkileyen çeşitli çevre faktörleri vardır. Bunlar fiziksel, kimyasal, biyolojik, mekanik ve psikososyal durumlara bağlı faktörlerdir. İş sağlığı açısından çevre faktörlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

a. Fiziksel Çevre

Çalışılan ortamın mevsime bağlı iklimle ilgili koşulları çalışanı etkiler. Örneğin, ortamın sıcak-soğuk, nemli ya da kuru olması gibi fiziki değişiklikler kişinin psişik yapısını, neşesini, motivasyonunu etkiler. İş ortamındaki bu iklimsel değişikliklerin iş ortamı için belirlenen seviyelerde tutulup düzenlenmesi gerekir.

b. Biyolojik Çevre

Kalabalık çalışma ortamlarında çeşitli bakteri, virüs gibi hastalık yapan etkenler bulunur. Devamlı olarak bu havanın biyolojik etmenlerden arınmış olması, bu biyolojik etmenlerin üremesine uygun ortamın olmamasına dikkat edilmelidir.

c. Sosyal Çevre

Çalışma ortamlarında farklı kültürü, inanışı, kuralları, gelenek ve görenekleri, değer yargıları olan insanlar bir arada bulunup çalışırlar. Çalışma ortamında bir arada her türlü durumu paylaşma, birbirine destek olma, güven verme gibi huzurlu çalışma ortamının oluşturulması zorunludur. Sosyal olarak bulunduğu çevrede kendini rahat hisseden birey daha verimli ve mutlu çalışacaktır.

d. Psikolojik Çevre

İnsanın sosyal çevresi ruhsal sağlık durumunu, ruhsal çevresi de sosyal sağlık durumunu etkiler. Gerginlik, sıkıntı, huzursuzluk, dikkatsizlik, dalgınlık, takıntı vb. ruhsal bozuklukların yanında, birey stresin neden olduğu problemlerin etkisi altında kalır. Bu olgular çalışanın psikosomatik hastalıklardan biri veya birkaçına yakalanmasına neden olur. İş yerinde psikososyal etmenlerin, çalışanın sağlığı açısından iyi tanımlanmış fiziksel veya kimyasal endüstriyel zararlılardan daha ağırlıklı rolü olduğu fikri zamanla daha çok ön plana çıkmıştır. Çünkü psikolojik olarak kendini rahat hisseden kişi motivasyonu yüksek, algıları açık, verilen işleri yapmakta istekli olur.

e. İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri

İşletmelerin insan kaynakları biriminin, gerek teknik gerekse sosyal, hukuksal ve insani boyutta, çalışanlarının eğitilmesini organize etmesi gerekir. Kendisine yatırım yapılan çalışan işin teknik tarafını kolay algılayacağı gibi kendini ve iş yerini koruma konusunda da bilinçli olur. Eğitimler, teknik ve sosyal olmak üzere iki boyuttadır, işletmelerde içerideki uzmanlar ve/veya dışarıdan konunun uzmanları tarafından verilir. Eğitimlerin çalışanların morallerini ve enerjilerini yükselttiği, iş memnuniyeti nedeniyle işe pozitif katkıları olduğu ve kriz durumlarında önemli getirileri olduğu bilinmektedir.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre iş veren, tüm çalışanlarını iş sağlığı ve güvenliği ile çalışma hayatına dair hak ve sorumlulukları hakkında bilgilendirecektir. Bu eğitimler düzenli aralıklarla tekrarlanacaktır.

Eğitimler, işletmelerde mavi yakalılara genelde işletmede görevli iş sağlığı ve güvenliği ekibinin bir çalışanı tarafından verilir. Beyaz yakalılara, yönetici konumunda olanlar ile alanın uzmanları tarafından verilir. İşletmelerde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili zorunlu eğitimler şu şekilde sıralanabilir:

Kaynak: Bülent Öz (2012)

Kurumdaki Endüstri Psikologu, yapılması gereken bu eğitimlerin planlamasını, kişilerin ve birimlerin organize edilmesini sağlayacağı gibi yapılan eğitimler sonrasındaki takibinden de sorumludur. İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanları ile birlikte çalışarak kurumda oluşabilecek kazaların en düşük düzeye indirilmesi ve güvenli çalışma ortamının sağlanmasına yardımcı olacaklardır.

4. Endüstriyel ve Örgütsel Psikolojinin İlgi Alanları

• İşe uygun nitelikteki elemanı seçmek,
• Psikoteknik testler hazırlamak ve uygulamak,
• Çalışanlar arası iletişimi düzenlemek,
• Çalışanların motivasyonu ve iş tatmini ile ilgili çalışmalar yapmak,
• Gerekli eğitimlerin organizasyonunu yapmak,
• Çalışma ortamının iş için uygun bir hale getirilme çalışmalarına katkıda bulunmak,
• İş yerindeki psikososyal problemlerin çözümüne yönelik çalışmalar yapmak ve insan faktörü göz ardı edilmeden verimliliği artırmak.

4.1. Endüstri Psikologunun Görevleri

• İş ve Beceri Analizleri
• Personel Seçimi
• Personel Eğitiminin Organizasyonu
• Sağlık Biriminde Psikolog
• Personele Danışmanlık
• Araştırma (İş memnuniyeti, eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi, personel sorunlarının belirlenmesi vb.)

4.2. Endüstri Psikologunun İş Hayatında Yapması Gerekenler

• İş yerini tanıması,
• İşin akışını ve akış içindeki çalışma noktalarını ve oralarda çalışanları öğrenmesi,
• Ürünü tanıması,
• Yönetimde olanları tanıması,
• Çalışanları tanıması,
• Sendikacıları (varsa) tanıması,
• İş analizlerini incelemesi,
• İş analizinde beceriler varsa bunların iş akışına göre dosyalarını hazırlaması,
• Beceri analizleri yoksa bunların yapılması,
• Beceri analizlerine göre testlerin belirlenmesi,
• Testlerin geçerlik güvenirliklerinin incelenmesi ve konumlara göre norm tablolarının yapılması,
• Çalışanların, sendikacıların ve yönetimdekilerin güvenini kazanmak üzere girişimde bulunmalı,
• Çalışanların daha zevkle çalışacağı bir çalışma ortamı hazırlamak,
• Çalışanların morallerini yükseltici programlar düzenlemek,
• Kuruluşta yapılacak yeniliklere / değişikliklere çalışanları psikolojik açıdan hazırlamak,
• Emekli olacakları emekliliğe hazırlamak.

4.3. Endüstri ve Örgüt Psikologunun İş Yerinde Vermesi Gereken Eğitimler

Kurumlarda hem işlerin düzenli olarak işlemesi hem de iş sağlığı ve iş güvenliğinin korunması, sürekliliğin sağlanması için düzenli olarak verilmesi gereken eğitimler vardır. Bu eğitimlerin verilmesi ve/veya organize edilmesi Endüstri Psikolojisi kapsamına girer. Verilmesi gereken eğitimleri şu şekilde sıralayabiliriz;

• Uyum Eğitimi

İşe başlayan elemana iş yeri, organizasyon şeması, kimin kime bağlı çalıştığı, üretim vb. konularda bilgi verilir. Önce iş yeri tanıtılır, personel-insan kaynakları departmanı, muhasebe gibi yerler gösterilir. Çalışacağı yerdeki bağlı olduğu şefler ve yöneticiler ve çalışma arkadaşlarıyla tanıştırılır.

• Yapacağı İş ile İlgili Eğitim

İşletmelere alınan elemana yapacağı işle ilgili teknik eğitim vermek gereklidir. Bu eğitimler yetkili bir eleman tarafından ya iş başı eğitimi ya da konunun uzmanı tarafından işletme dışında organize edilmiş seminer şeklinde olabilir. Bu eğitimlerde; iş analizinin yapılması, işin gereklerinin ne olduğu, işin nasıl ve nerede yapılacağı gibi konuları kapsayan sorular cevap bulur.

• Sosyal İçerikli Eğitim

Bu eğitimlerle çalışanın motivasyonu, iş memnuniyeti, performans değerlendirmesi ve sağlıklı ilişkiler kurulması hedeflenir. İletişim, takım çalışması, çatışma yönetimi, liderlik yönetimi vb. konuları kapsar.

• Kendini Geliştirmeye Yönelik Eğitimler

İşletmeler, elemanlarının gelişimine yardım edecek kurs ve eğitimler düzenler. Elemanın pozitif düşünebilmesi, alternatif çözümler geliştirebilmesi, kriz anı yönetme ve değerlendirme, teknolojiden yararlanabilme ve kullanma, empati kurabilme gibi çalışanı motive edip kendi becerilerinin farkına varabilmesini sağlayan eğitimler ile iş memnuniyetini arttırmak hedeflenebilir.

• Acil Eylem Planları İle İlgili Eğitimler

Çalışanlara acil eylem planı eğitimi verilmelidir. Bir risk söz konusu olduğunda ne yapılmalı, olası afetler karşısında nasıl davranması ve neler yapması gerektiği ile ilgili iş yerinde verilecek bu eğitimler ile çalışanın kendini güvene alması sağlanır.

4.4. Doğru İnsan Kaynağına Yönelik Yapılması Gerekenler

Endüstri ve Örgüt Psikologunun en önemli görevlerinden biri de hiç kuşkusuz doğru yere, doğru çalışanı almaktır. Kurumun kültürüne uygun, işe ve iş ortamına uyum sağlayacak eleman alımı ile hem kişi kendini çalıştığı kurumda mutlu ve huzurlu hissederek motive olur hem de işler aksamaya uğramadan gerektiği şekilde işlemeye devam eder. İşe alımlarda önce “iş analizi” yapılır. Sonrasında bu işe uygun alınabilecek elemanları seçmek için “test uygulamaları” yapılır. Yapılan test uygulamalarından sonra sonuçlar değerlendirilir ve mülakatlar yapılarak işe en uygun aday seçilir.

Endüstriyel Psikolojinin temelinde, birey-grup ve bireyin makine etkileşimi bulunmaktadır. Birey çalıştığı iş yerine gelirken yanında kendi kişilik özelliklerini, kişisel becerilerini,  biyolojik özelliklerini ve sahip olduğu kültürü de beraberinde getirmektedir. Endüstriyel Psikologun görevi bireylerin bu farklılıklarını görüp değerlendirerek çalışanın kurum ve iş arkadaşlarıyla uyum içinde çalışmasına yardımcı olarak kurumun kalkınmasını sağlamaktır. Özellikle işe alımlarda bu farkların iyi analiz edilerek kurumun dinamiklerine, işin işleyişine ve kurumun sahip olduğu kültüre uyum sağlayalar verimli çalışacak bireylerin seçilmesine özen göstermelidir. Endüstriyel Psikologun çalıştığı kurumu iyi tanıması gerekir. Kurum çalışanlarının uygun departmanlarda görevlendirilmesi önemlidir. İşe alımlar esnasında “Kişilik, Beceri, Mesleki Eğilimler, Birey ve Örgüt Etkileşimi” gibi testler uygulanmakta ve değerlendirmesi Endüstriyel Psikolog tarafından yapılarak işe alım yapılmaktadır.

Kurumlarda yaygın olarak kullanılan testlerden bazıları şunlardır;

• Tipi Kişilik Ölçeği
• Beş Faktör Kişilik Envanteri
• Duygusal Zeka Ölçeği
• NEO-PI-R 5 Faktör Kişilik Envanteri
• Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği
• Problem Çözme Envanteri
• Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği
• Endıcott İşte Üretkenlik Ölçeği
• İş Yaşamında Yalnızlık Ölçeği
• Narsistik Kişilik Envanteri
• Minnesota İş Doyum Ölçeği
• Motivasyon Ölçeği
• Örgütsel Bağlılık Ölçeği
• Çok Faktörlü Liderlik Ölçeği
• Dennis-Witson ve Dennis-Bocernea Hizmetkar Liderliği Ölçeği

Uygulanacak bu ve benzeri testlerin geçerlilik-güvenilirliklerinin olması ve eğitimli kişiler tarafından yorumlanması ile kuruma faydalı, kurumun yapısına uygun eleman alımının yapılması sağlanmış olur. Ayrıca çalışanlara iş süreci içinde de “iş memnuniyetlerini ve işe bağlılıklarını” ölçecek testler yapılmalıdır. Bu sayede çalışan ile iletişime geçilmiş, varsa sorunları tespit edilmiş ve memnuniyetsiz olduğu konular belirlenmiş olur. Bu belirlemeler sayesinde ortaya çıkan sorunlar çözüme kavuşturularak çalışanın motivasyonunun artması sağlanmış olur. Çalışan memnuniyetinin saptanması için uygulanan testlerin bazıları şunlardır:

• MSQ (Minnesota iş doyum ölçeği)
• Neuberger İş Tatmini Ölçeği
• Duygusal İş Tatmini Envanteri
• Hackman ve Oldman İş Doyumu Ölçeği
• Maslach Tükenmişlik Ölçeği
• İş Tatmini Endeksi
• Oxford Mutluluk Anketi

Bu testlerin yanı sıra “iş stresinin” belirlenmesi ile ilgili kullanılabilecek bazı testler kişiye ve kuruma fayda sağlayacaktır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Örgütsel Stres Ölçeği
• Spielberg Trait ve State Axiety
• Algılanan İş Stresi Ölçeği
• Beck Depresyon Ölçeği
• Beck Anksiyete Ölçeği
• Depresyon – Anksiyete Stres Ölçeği
• Durgunluk Sürekli Kaygı Envanteri
• House & Rizzo İş Stresi Ölçeği
• İş Stresi Değerlendirme Ölçeği
• Stres Düzeyi Ölçeği

4.5. Endüstri ve Örgüt Psikolojisinde Birey, Grup ve Sistem

Endüstri ve Örgüt Psikolojisi içinde temel olan bireydir. Birey-makine uyumu, birey-çalışılan grup uyumu, birey-örgüt uyumu gibi konular organize edilir ve düzenli olarak çalışmalar yapılır. Birey, grup ve örgütlenme sistemi mevcuttur ve her bölümün alt başlıkları bulunmaktadır.

Birey

• Örgütlerde Çeşitlilik
• Tutumlar ve İş Tatmini
• Duygular ve Duygu Durumlar
• Kişilik ve Değerler
• Algılama ve Bireysel Karar Alma
• Motivasyon Temelleri
• Motivasyon: Kavramlardan Uygulamalara

Grup

• Grup Davranışının Temelleri
• Çalışma Takımlarını Anlamak
• İletişim
• Liderlik
• Güç ve Politika
• Çatışma ve Müzakere

Örgütlenme Sistemi

• Örgüt Yapısının Temelleri
• Örgüt ve Kültür
• İnsan Kaynakları Politikaları ve Uygulamaları
• Örgütsel Değişim ve Stres Yönetimi

5. Öneri ve Tartışma

Psikolojinin alt dalı olan Endüstri ve Örgüt Psikolojisinin ortaya çıkışı makineleşme süreci ile başlamış ve günümüze kadar gelmiştir. Psikolojinin bu alt dalı üzerine çalışmalar yapılmaya başlanmış olup kurumlar içindeki önemi fark edilir konuma gelmiştir. Birçok kurum kendi bünyesinde veya dışarıdan danışmanlık hizmetleri alarak ile çalışmalarını yapmaktadır. Özellikle eleman alımlarında, kurum içi eğitimlerinde ve kişilere motivasyon eğitimlerinde Endüstri ve Örgüt Psikologlarına başvurulmaktadır.

Ülkemizde devlet kurumlarına psikolog atamaları KPSS ile yapılmakta olup açılan kontenjanlarda “Klinik Psikolog, Adli Psikolog, Gelişim Psikologu” gibi psikolojinin alt dallarına atama yapılmaktadır. Ne yazık ki bu atamalarda “Endüstri Psikologları” yoktur.

Kamuya yapılacak atamalar için KPSS’de yeterli puan alan adaylara sözlü mülakat yapılmaktadır. Bu mülakatların daha sağlıklı ve profesyonel yapılmasını sağlamak için devlet kurumlarına Endüstri Psikologu ataması yapılabilir. Kurum çalışanlarına iş ve motivasyonla ilgili sürekli eğitimler yapılarak çalışanların işlerine bağlılığının artması ve sorunların giderilmesi sağlanabilir.

Kişinin becerilerine ve birikimine uygun olmayan bir yerde çalışması ve stresli olması başta çalışanın sağlılığını olumsuz etkilemekle birlikte işten soğumasına ve veriminin düşmesine neden olur. Bu nedenle çalışanları görmek, onları anlamak ve onlara değer vermek her iki tarafa da fayda sağlayacaktır. İş yerlerindeki sıkıntıların çözülmesi ile kişilerin daha mutlu ve huzurlu bir yaşam sürmesi sağlanabilir.

Kaynakça

1. Aybora, D. (Ed). (2014). İş Sağlığı ve Güvenliği, Anadolu Üniversitesi, Açık Öğretim Fakültesi Yayını No: 2020.
2. Ergin, C. (1997). Endüstri ve Örgüt Psikolojisi, Türk Psikoloji Bülteni, 3 (6), 38-39.
3. Öz, B. (2012). İşletmelerde Zorunlu Eğitimler, http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/bulentoz/002/
4. Robbins, S. ve Judge, T. (2013). Örgütsel Davranış, Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti. Ankara.
5. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (2012). İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Art Ofset Matbaacılık Ltd. Şti. Ankara.
6. Telman, N. ve Türetgen, İ. (2004). Eleman Seçimi, Epsilon Yayınevi, İstanbul.
7. Telman, N. ve Ünsal, P. (2004). Çalışan Memnuniyeti, Epsilon Yayınevi, İstanbul.
8. Telman, N. (1986). İş Psikolojisi, Amaç Matbaası, İstanbul.
9. Telman, N. ve Özgeldi, M. (2015). Psikolojide İş Sağlığı İş Güvenliği, Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti. Ankara.
10. Telman, N. ve Akşun Çelik, D. (2013). Endüstri/Örgüt Psikolojisi Alanında Kullanılan Ölçekler El Kitabı, Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti. Ankara.

The following two tabs change content below.

• Özgeçmiş
• Son Gönderiler

Şule Özdemir

Araştırmacı - Yeni Ekonomi Derneği

Medikal sektöründe Bölge Satış Sorumlusu olarak çalıştı. Çakıltaşı Anaokulu ve Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesinde staj yaptı. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi ve Okmeydanı Eğitim ve Araştırma Hastanesinde çalışmalarda bulundu. İstanbul Bilim Üniversitesi Psikoloji Bölümünde eğitimine devam etmektedir.

Son Gönderiler: Şule Özdemir (Tümünü Gör)

• Endüstri ve İş Psikolojisi Nedir, Neden Önemlidir? - 19/09/2017